Heksenberg, Gerardus Majellakerk

De kerk
De H. Gerardus Majellakerk in de Heerlense wijk Heksenberg is gebouwd in 1936 naar een ontwerp van de Maastrichtse architect Alphons Boosten (1893-1951) door aannemer J. Heijnen uit Heerlerheide, met 75.000 gulden de laagste inschrijver. Bouwpastoor was Giel Honée (1896-1948). De hoofdingang is gelegen aan de drukke verbindingsweg tussen Heerlen en Brunssum.
Ter voorkoming van mijnschade door de kolenwinning is het kerkgebouw in overleg met de Oranje Nassau-mijnen uit drie losse onderdelen opgebouwd: de toren, het schip en het koor staan onderling los van elkaar gefundeerd. Omdat in de ondergrond ook nog een dikke bruinkoollaag en drijfzand bleken te zitten, moest de fundering op plaatsen meer dan 10 meter diep worden.
Het is een driebeukig kerkgebouw met neo-romaanse en traditionalistische invloeden, met een hoofdzakelijke rechthoekige plattegrond, een toren, een halfronde apsis, een kooromgang en gekenmerkt door het gebruik van geometrische figuren.
Opgetrokken in baksteen met een plint van mergel , de zadeldaken gedekt met zwarte pannen. De lengte-as loopt van oost naar west (= priesterkoor).
Rechts in de asymmetrische voorgevel staat de vierkante klokkentoren met een terugliggend tentdak en een rond trappenhuis tegen de noordzijde. Aan de zuid- en noordzijde bevinden zich drie rijen van drie lange smalle galmgaten.
In de voorgevel een rondboogvormig portiek met de toegangsdeuren. Erboven een groot rond venster opgedeeld door drie ringen van kunststeen (een dooreen geschoven driepas). Het zadeldak van het schip ligt tussen dwarsliggende zadeldaken ter plaatse van het ingangsportaal aan de oostzijde en de viering aan de westzijde. Hierdoor oogt de kerk aan de buitenzijde als een kruiskerk. In de transepten die de gevelwanden van de zijbeuken volgen bevinden zich roosvensters die een rasterwerk met een vierkante verdeling hebben.
De halfronde, hoge achterwand van de apsis is aan de buitenzijde te zien als een cilindervormige toren met een rond tentdak. Onder het tentdak een fries bestaande uit vensters. De halfronde gevel van de apsis steekt hoog uit boven het dak van de kooromgang. In de gevel van de apsis twee hoge smalle vensters gelegen tegen het koor.
Het interieur is uitgevoerd in schoon metselwerk. Het schip is van de zijbeuken gescheiden door hoge arcades van vier rondbogen. Tussen viering en de zijbeuken een nog hogere rondboog. De kerk heeft een plat plafond met beschilderde balken en heeft ruim 400 zitplaatsen. De apsis is van de kooromgang gescheiden door vijf rondbogen op marmeren pilaren. Deze dragen de opvallend hoge, half cilindrische achterwand. Achter de middelste boog bevindt zich de achthoekige doopkapel.
De kunstzinnig ingestelde pastoor Giel Honée, bevriend met Charles Eyck, heeft voor de verfraaiing van zijn kerk verschillende bekende kunstenaars ingeschakeld. Ook architect Alphons Boosten zocht samenwerking met Limburgse kunstenaars voor de inrichting van zijn kerken.

Gedomineerd wordt het interieur door de muurschildering van de apsiswand en de koepel door Charles Eyck (1938): “Drie-eenheid en de Kruisiging”/”de Betekenis van de Eucharistie” resp. “Aartsengel Michaël en de leiders van de Engelenkoren”. De lichtinval voor de muurschildering is afkomstig van het fries met ramen bovenin en van de beide hoge vensters links en rechts. Voor een beschrijving van dit meesterwerk van Charles Eyck zie Bernadette van Hellenberg Hubar “de Genade van de Steiger” (Zutphen, 2013) 446-450. Van Charles Eyck verder nog glas-in-loodramen, 14 terra cotta kruiswegstaties en de schildering op de balustrade van de zangtribune. Daarnaast nog een groot aantal kunstwerken. Onder meer een rozetraam en de preekstoel in vermurail van Joep Nicolas, een rozetraam en beelden van Suzanne Nicolas-Nijs, beelden van Charles Vos, glas-in-loodramen van René Smeets en een rozetraam van Gisèle van Waterschoot van der Gracht.
Rijksmonument nr 512778
Dichtstbijzijnde kolenmijn: Oranje Nassaumijn IV op de Heksenberg, productieperiode 1925-1966

De parochie
Begin vorige eeuw bestond Heksenberg uit slecht een dertigtal woningen. De bewoners gingen ter kerke in de Corneliuskerk in Heerlerheide. In 1912 werd gestart met de aanleg van de Oranje-Nassaumijn III te Heerlerheide. De mijn had een luchtschacht op Heksenberg. Door deze schacht geschikt te maken voor de kolenproductie kon in 1925 de Oranje-Nassau IV in bedrijf genomen worden. De mijn bleef in bedrijf tot 1966. Op de vroegere mijnlocatie kwam een groeve voor zilverzand.
Voor het personeel dat op de nieuwe mijn kwam werken werd in 1928 een eerste woninggroep van 203 woningen, de mijnkolonie “Heksenberg”, gebouwd door de stichting “Thuis Best” naar plannen van architect F.W. de Rooy met een garantiecontract van de ON-mijnen. Voor de zielzorg van het groeiend aantal bewoners van de Heksenberg werd de parochie Gerardus Majella opgericht en werd kapelaan Giel Honée van de Corneliusparochie de eerste pastoor. De  firma Bergerode stelde mede door de inzet van Honée een groot stuk land voor de bouw van kerk en pastorie gratis beschikbaar. Het bedrijf, een exploitant van bruinkoolvelden,  had  in het gebied rond de Heksenberg grote stukken land in bezit.
De gemeente Heerlen en de Oranje-Nassau Mijnen verleenden een subsidie voor de bouw van de nieuwe kerk.
Tijdens de oorlogsjaren werd door de Duitse bezetter begonnen met de bouw van een nieuwe mijnkolonie ten noorden van de wijk “Heksenberg”: de ” Maria-Christinawijk”, ook bekend als de “Hermann Göringkolonie”. Het moest een nationaal-socialistische modelwijk met woningen voor kinderrijke gezinnen worden, bedoeld voor de Duitse beambten en overig personeel die de mijnexploitatie van de Nederlanders zouden overnemen. Uiteindelijk werd de wijk in 1947 in afgeslankte vorm (240 woningen) opgeleverd ten behoeve van het Nederlands personeel. Sinds 2008 beschermd stadsgezicht.
Tot op heden is de Gerarduskerk in gebruik als parochiekerk.

Alphons Boosten
Architect Boosten werkte tegelijkertijd zowel aan de Gerardus Majellakerk als aan de Hubertuskerk in Beek-Genhout. De Gerarduskerk is een stadskerk in een industrieel mijnlandschap en de Hubertuskerk een dorpskerk te midden van een landelijke omgeving. Beide kerken worden beschouwd als hoogtepunten in de kerkarchitectuur van Boosten. Beide zijn gebouwd in de typische “Boostenstijl”: vlakke bakstenen muren, een asymmetrische frontgevel, verscheidene volumes, torens en dakvormen, wijde rondbogen, een kooromgang en smalle hoge rondboogramen in combinatie met forse roosvensters. Een bijzonder kenmerk van het werk van Boosten is de inschakeling van Limburgse kunstenaars zoals Henri Jonas, Charles Eyck en Charles Vos voor de artistieke verfraaiing van het kerkinterieur.

De ramen
In de zijgevels hoge smalle rondboogvensters gelegen boven steunberen, met glas-in-loodramen van Charles Eyck met afbeeldingen van heiligen (1937).
Het grote rozetraam in de zuidertranseptgevel met 3×3 taferelen uit het leven van Jezus en Maria is van Joep Nicolas (1937). Het grote rozetraam in de noordertranseptgevel eveneens met 3×3 taferelen uit het leven van Jezus en Maria is van Suzanne Nicolas-Nijs (1937).
Ornamentramen in een houten kozijn van Henri Pieters (1951) sluiten vier van de vijf rondboogopeningen van de apsis af.
Het rozetraam met musicerende engelen achter het orgel in de voorgevel is van Gisèle van  Waterschoot van der Gracht (1950). De engelen gaan helaas grotendeels verscholen achter de orgelpijpen.
De kleinere rondboogvensters in de kooromgang achter het priesterkoor zijn beglaasd met glas-in-loodramen. Het raam in het midden (in de doopkapel) en de ramen links zijn van René Smeets (1936) , de ramen rechts met christelijke symbolen zijn van een onbekende kunstenaar (1936).
In de Gerarduskapel twee kleine rondboogramen met Gerardus van Majella van Charles Eyck (1937). Verder nog twee kleine ronde ramen van Charles Eyck (1937): de ‘Vlucht naar Egypte’ in de H.Hartkapel en de ‘Kindervriend’ naast de zijingang.

Bronnen:
Website Kerkgebouwen in Limburg/Heksenberg
Website Forschungsstelle Glasmalerei de 20. Jahrhunderts e.V./Limburg/Heerlen-Heksenberg
Jos Pouls, ‘Ware Schoonheid of louter Praal’ , Historische Reeks Maastricht (Maastricht, 2002) 141-147, 160-161
Lidwien Schiphorst, ‘A.J.N. Boosten 1893-1951 Expressief vernieuwer van het katholieke bouwen’, St. BONAS (Rotterdam, 2006) 20-28, 194
Lei Arets et al. ’75 jaar Parochiekerk St. Gerardus Majella Heksenberg’ (Heerlen-Heksenberg, 2012)
Pastoor G. Luchtmann, ‘St. Gerarduskerk Heksenberg, korte verklaring der schildering e.a.’ (Heerlen-Heksenberg, z.j.)